'भारत - एक खोज' : छोट्या पडद्यावरचे कैलासलेणे

• 
  
  

  भारतीय माणूस भूतकालभोगी आहे. सर्जनशीलता आणि वैचारिकता या दोन्ही पातळ्यांवर असलेला आळस, आपापल्या गटाच्या सोयीनुसार सोयीचा इतिहास पाहण्याची सोय, आपला तो खरा नि ’त्यांचा’ तो खोटा अशी मखलाशी करण्याचा धूर्तपणा आणि मुख्य म्हणजे शालेय अभ्यासक्रमात असलेली पाठांतराची, केवळ विचारशून्य आत्मसात करण्याची सोय असलेला इतिहास हा विषय आपला लाडका असतो. पण इतिहास म्हटले की आपण बव्हंशी राजकीय इतिहास अभ्यासत असतो. राजे-रजवाडे, लढाया, हार-जीत या घटनाप्रधान इतिहासाचे आपल्याला अधिक आकर्षण असते. त्यातून आपापले नेते नि झेंडे निवडून, इतरांना दुसर्‍या बाजूला ढकलून देत, वर्तमानातल्या सुरक्षित शाब्दिक लढाया खेळून, आपल्या भेकडपणाला भासमान शौर्याचे उपरणे घालायला लोकांना आवडते. यात इतिहासाची सामाजिक, सांस्कृतिक आणि व्यावहारिक बाजू बव्हंशी दुर्लक्षितच राहते. नेहरूंच… पुढे वाचा »

परीकथा आणि वेदनेची वाट

• 
  
  

  १९व्या शतकाच्या सुरुवातीला लीमन फ्रॅंक बॉम नावाचा लहानसा पत्रकार शिकागोमध्ये काम करत होता. पत्रकारितेमध्ये येण्यापूर्वी न्यूयॉर्कमध्ये नाट्यलेखक आणि निर्माता म्हणून बस्तान बसवण्याचा त्याचा प्रयत्न अयशस्वी झाला होता. तरी अंगातली लेखकाची ऊर्मी त्याला स्वस्थ बसू देत नव्हती. नीरस कंटाळवाण्या बातम्यांपेक्षा सर्जनशील लेखनाकडे त्याची ओढ होती. आपल्या चार मुलांना गोष्टी सांगताना तो रंगून जात असे. त्यातून त्याच्या कथेमध्ये एक काल्पनिक जग आकाराला येत होते. प्रत्येक कथनागणित त्यात नवे आकार नि रंग भरले जात होते. फ्रॅंकची पत्नी मॉड हिने हे सारे पुस्तकरूपात उतरवण्याचा तगादा लावला होता. पण फ्रॅंक ते फारसे मनावर घेत नव्हता. अखेर एका निषादाने केलेल्या क्रौंचवधाने निर्माण झालेल्या करुणेतून रामायण-कथा अवतरावी तसेच काहीसे या पुस्तकाबाबतही घडले. चारही मुलेच… पुढे वाचा »

इतिहासाचे अवजड ओझे ('Man in the iron mask' च्या निमित्ताने)

• 
  
  

  पारंपरिक शेती करणारा शेतकरी जमिनीचा पोत राखण्यासाठी आलटून-पालटून पिके घेत असतो. जमिनीतील रसद्रव्ये शोषून घेणारे खादाड पीक घेतल्यानंतर त्याचे पुनर्भरण करणारे दुसरे पीक घेतो. किंवा एक हंगाम तिला विश्रांती देण्यासाठी एखादे दुय्यम पीक घेतो. ोक्याला भरपूर ताप देणारे, विचाराला चालना देणारे, प्रश्नांना व विश्लेषणाला जन्म देणारे पुस्तक वाचून झाल्यावर, चित्रपट वा मालिका पाहून झाल्यावर डोक्याला विश्रांती देण्यासाठी मी ही कार्टून पाहतो. कधीकधी ’आऽणि ते सुखाने नांऽदू लाऽगले’च्या समेवर संपणार आहे याची खात्री आहे अशी गुलगुलीत प्रेमकथा असलेले चित्रपट पाहतो. विपश्यना, ध्यान, स्तोत्रपठण या सर्वच प्रकारात जो काही काळ डोके बंद ( आमच्या संगणकाच्या भाषेत सांगायचे तर फक्त रॅम(RAM) वापरायची प्रोसेसर नाही .) करण्याचा उद्देश असतो, तोच मी यातून साध्य करतो. पण ह… पुढे वाचा »

छान छोटे, वाईट्टं मोठे

• 
  
  

  स्वत:ची राष्ट्रभक्ती सिद्ध करण्याचा सर्वात सोपा आणि स्वस्त मार्ग म्हणजे इतर कुणावर तरी राष्ट्रद्रोहाचा आरोप करणे. - (Moronous ग्रहावरील एक प्राचीन म्हण ) अलीकडच्या काही वर्षांत या म्हणीचा प्रत्यय अमेरिकेच्या संयुक्त संस्थांनांपासून भारतापर्यंत अनेक देशांत प्रकर्षाने येऊ लागला आहे. राष्ट्रभक्तीच्या एका सकारात्मक भावनेला गल्ली-नाक्यावर विकल्या जाणार्‍या गजर्‍याचे स्वरूप आले आहे. जिला हवा तिने घ्यावा नि केसांत माळून मिरवावा .  गजरा विकत घेण्यासाठी निदान चार पैसे खर्च करावे लागतात. पण देशभक्ती त्याहून स्वस्त क्रयवस्तू होऊन बसली आहे. यात पैसे खर्च न करता फक्त चार शब्द खर्च करुन भागते. आणि ते शब्द पानाच्या पिंकेसारखे एखाद्यावर थुंकून त्या मलीनतेकडे बोट दाखवून ’हा बघा राष्ट्रद्रोह’ म्हटले, की आपण आपोआप राष्ट्रभक्त होऊन देश नावाच्या मॉलमधी… पुढे वाचा »

कला, कलाकार आणि माध्यमे

• 
  
  

  (यापूर्वी रमतारामाच्या विश्रांतीस्थळी लिहिलेला आणि 'अक्षरनामा’वर प्रसिद्ध झालेला हा लेख, विषयाच्या संगतीमुळे ’वेचित...’ वर हलवला आहे.) How I Make a Living with MUSIC! (Taylor Davis) दोन-एक आठवड्यांपूर्वी यू-ट्यूवबर एक चलच्चित्र लघुपट (Animation short-film) पाहात होतो. सोबत डिस्ने स्टुडिओजच्या ’मोआना’ या चित्रपटातील एका गाण्याची शिफारस दिसली. टेलर डेव्हिस नावाच्या एका कलाकाराने हे गाणे व्हायलिनवर वाजवलेले होते. कारोलिना प्रोत्सेंको या छोटीमुळे मी नुकतेच व्हायलिनवर वाजवलेली गाणी ऐकू लागलो होतो. त्यामुळे साहजिकच हे गाणेही ऐकले... पाहिलेही! कारोलिनाचे सादरीकरण प्रामुख्याने पथ-प्रदर्शन (किंवा पथ-सादरीकरण) स्वरुपात होते. तिची अंगभूत लय वगळता … पुढे वाचा »