देवबाप्पा, डार्विन आणि शेल्डन

• 
  
  

  मागील दशकामध्ये ‘द बिग बँग थिअरी’ नावाची एक मालिका बरीच गाजली. बिनचूक स्मरणशक्ती नि बुद्धिमत्ता, पण अव्यवहारी, औपचारिकतेला संपूर्ण फाटा देणारे असे वर्तन असलेला शेल्डन नावाचं एक पात्र त्यात विशेष भाव खाऊन गेले. ज्यांना नायक (Hero) म्हटले जाते अशा प्रमुख पात्रांच्या रूढ प्रारुपाशी सर्वस्वी विसंगत असे हे पात्र होते. अशा जगावेगळ्या व्यक्तीची बालपणी जडणघडण कशी झाली असावी असे कुतूहल अनेक विचारी प्रेक्षकांच्या मनात उमटले तर नवल नाही. या कुतूहलाचे बोट धरून ‘यंग शेल्डन’ या नावाची आणखी एक मालिका प्रसारित झाली. त्यात जैविक वयापेक्षा कैकपट अधिक बुद्धिमान, माहितगार पण ज्याला समाजविन्मुख म्हणावा असा छोटा शेल्डन साकार केला गेला. तर्ककठोर, विवेकवादी (या शब्दाचा अर्थही त्याला तेव्हा ठाऊक नसावा) आणि न पटलेल्या गोष्टींशी वय, प्रसंग वगैरेंची भीडमुर्वत न ठेव… पुढे वाचा »

बुद्धिबळातील ‘मार्शल’ आर्ट

• 
  
  

  चित्रातील बुद्धिबळाच्या पटाकडे पाहिल्यावर बहुतेकांच्या मनात चित्रात दाखवलेल्या माणसाप्रमाणेच 'हा काळी मोहरी असलेला येडाय काय?' असा भाव प्रथमदर्शनी उमटेल. आपला वजीर नि हत्ती दोघेही खुशाल पांढर्‍याच्या प्याद्यांसमोर नि वजीराच्या पट्ट्यात आणून काय आत्महत्या करायची आहे का असा समज होईल.पण गंमत पहा. हा डाव काळ्याचाच आहे! कसा ते पाहू. पण त्याआधी खेळ्या समजण्यासाठी संदर्भ म्हणून बुद्धिबळाचा हा रिकामा पट समोर राहू द्या. यातून पटावरील चौकोन-स्थानांच्या नामकरणाची पद्धत लक्षात येईल. उदा. खालील पटावर निळ्या रंगाच्या बॉर्डरने रंगवलेला चौकोन हा F स्तंभातील (column) तिसर्‍या ओळीत असल्याने त्याचा उल्लेख F-3 असा केला जातो. १. आता काळ्याची खेळी… पुढे वाचा »

त्या बाजूने पाहाताना

• 
  
  

  काही काळांपूर्वी साठवून ठेवलेलं टॉम आर्मस्ट्राँगच्या मार्विनचं हे भाष्यचित्र* काल सापडलं. मार्विन आणि जॉर्डन ही जोडगोळी अजून सर्वस्वी परावलंबी आयुष्याच्या टप्प्यावर आहे. माणसाच्या पिल्लाचे पहिले स्वावलंबी काम म्हणजे स्वत:ची स्वच्छता स्वत: करणे. ही पहिली 'जबाबदारी’ स्वीकाराण्यास मार्विन नाखूष आहे. इतके छान चाललेल्या आयुष्यात होऊ घातलेला हा बदल त्याच्या दृष्टीने ’जगाची उलथापालथ करणारा’ आहे. आणि म्हणून त्याला तो भयकथेचे रूप देतो आहे. सापेक्षता आणि दृष्टीकोन हे खरंतर जगण्याचे अविभाज्य भाग आहेत. बहुतेकांना तत्त्वतः - किंवा तोंडतः :) - मान्यच असते. परंतु असे असले तरी त्यांच्या जाणीवेत असतात असे मात्र नाही. सर्वसामान्य माणूस व्यक्त होताना किंवा साहित्यिक, कलाकार, परफॉर्मर याचे भान ठेवतीलच असे मात्र… पुढे वाचा »

भाषा: राष्ट्र, धर्म... आणि हत्यार

• 
  
  

  ( अलिकडेच द वायर या संस्थळाने हिंदी-उर्दू भाषेच्या राजकारणावर अथेर फारुकी यांनी लिहिलेला एक लेख प्रसिद्ध केला आणि मी पूर्वी फेसबुकवर लिहिलेल्या या पोस्टची आठवण झाली. थोड्या बदलांसह ’वेचित’ वर नोंदवून ठेवतो आहे. ) राष्ट्र (nation) ही अखेर एक संकल्पना आहे. त्याच्या सीमारेषा तुम्हाला आखाव्या लागतात, समाजाच्या गळी उतरवाव्या लागतात. राष्ट्राच्या भौगोलिक, भाषिक, वांशिक अशा अनेक प्रकारच्या व्याख्या निर्माण केल्या गेल्या, रुजवल्या गेल्या. त्याआधारे राजकीय सत्ता उभ्या राहिल्या, देश (state) निर्माण झाले. 'आमच्या देशाला इतक्या वर्षांचा इतिहास आहे' वगैरे वल्गना वर्तमानात कर्तृत्वाची वानवा असलेले, किंवा त्यासाठी करावे लागणारे कष्ट वा मेहनत करण्याबाबत आळशी असणारे, आणि भविष्याची भीती गाडून टाकण्यास उत्सुक असणारे, भूतकालभोगी समाजच असले आधारही… पुढे वाचा »