प्रेषित आणि क्रांतिदूत

• 
  
  

  त्याचं खाणं संपायच्या आधीच रघू दार लोटून आत आला. रघू अठ्ठावीस वर्षांचा, श्रीमंत बापाचा वाया गेलेला मुलगा. वाया गेलेला म्हणजे जगाच्या दृष्टीने. गेली तीन वर्ष रघूनं दाढी केलेली नव्हती. भारतात आमूलाग्र क्रांती कशा पद्धतीने घडवून आणता येईल याचा तो सतत विचार करी. तेच त्याचं वेड. त्यासाठी तो सकाळपासून संध्याकाळपर्यंत एशियाटिक सोसायटीच्या ग्रंथालयात अभ्यास करीत बसलेला असे. कास्टाला आपल्या क्रांतीचा अग्रदूत बनविणे हेही त्याचं एक ईप्सित होतं. गळ्यातली बॅग कास्टाच्या टेबलावर ठेवीत रघू म्हणाला, “घाईत असल्याचं ऐकलं.” “हा निघालोच, साडेअकराला केस आहे लेबर कमिशनरपुढे.” “मर असाच! तू असाच केसेस लढवीत मरणार. भरघोस काम तुझ्या हातून काही होणार नाही.” कास्टा नुसताच हसला. बाजूचा कागद उचलून त्यानं हात पुसलेल… पुढे वाचा »

यमुनातीरीचे बुलबुल

• 
  
  

  खूपच लहान होते तेव्हा टाळ्या वाजवत म्हटलेलं एक तसं निरर्थकच गाणं अजून आठवतं. कदाचित् अंक शिकवण्यासाठी ते गाणं रचलेलं असेल. यमुनेच्या तीरी किती बुलबुल असतील? बुलबुल असतील, बुलबुल असतील हो? आणि मग या प्रश्नाला उत्तर म्हणून म्हणायचं, एक तरी, दोन तरी, तीन तरी असतील. चार तरी असतील, चार तरी असतील हो! गाणं म्हणता म्हणता पाच, सहा, सात, आठ अशी बुलबुलांची संख्या वाढवत न्यायची. मी तेव्हा बुलबुल मुळी पाह्यलाच नव्हता. तो केवढा, कुठल्या रंगाचा असतो, त्याचा आवाज कसा असतो हे मुळीसुद्धा माहीत नव्हतं. आणि यमुनेची तरी कुठे काही माहिती होती! आणि माहिती करून घेण्याची जरुरी पण तेव्हा, त्या गाण्यापुरती तरी वाटली नाही. उलट नेहमी, अगदी नेहमी, मनात एक नदी वळण घेत वहात यायची. पाण्यानं खूप भरलेली नदी. काठांवर खूप दाट गवत. किंचित् पुढे गर्द झाडांची झि… पुढे वाचा »

Seeing is believing

• 
  
  

  माझी अभिव्यक्ती ही शब्दांच्या आधारे ‘दृश्यमान’ होत असते. पण सध्या व्हिडिओ या माध्यमाची चलती आहे. त्यामुळे एक-दोन मित्र मला पॉडकास्ट (खरंतर हा शब्द चुकीचा आहे. पण तो आता रुळला आहे.) सुरु करण्याचा सल्ला देत असतात. ‘त्यामुळे तुझे लेखन(?) अधिक लोकांपर्यंत पोहोचेल’ अशी सायबर-मार्केटिंग स्ट्रॅटेजी ते मला कळकळीने सांगत असतात. पण मुख्य निवडणूक आयुक्त ज्ञानेंद्र कुमारांप्रमाणे मीही ‘आता माझ्या विचारांतील कल्पना, समीक्षा, भाषिणी, संज्ञा यांना असे चारचौघात मिरवावे का?’ असा प्रश्न विचारुन त्यांना पडदानशीनच ठेवत असतो. गोळाबेरीज ही की सध्या व्हिडिओ या माध्यमाचा बोलबाला आहे. तो तसा नव्हता तेव्हापासून, बहुसंख्या - विशेषत: समाजमाध्यमांवरची - ही ‘समोर येईल तेच वाचतो’ असे बाणेदार उत्तर देऊन ‘ब्लॉग वगैरे आउटडेटेड गोष्टी कोण वाचणार’ अशा आविर्भावात मला झाडून… पुढे वाचा »

...तुटून पडल्या गाठी

• 
  
  

  श्री. वि. कुलकर्णींचे ‘ डोह ’ एका वाढत्या वयाच्या मुलाचे आपल्या भवतालाशी असलेले नाते उलगडत जाते. त्यातही निसर्गाशी, त्यातील विविध जिवांशी त्याची होत गेलेली ओळख, अंगभूत जिज्ञासेतून त्यांच्याशी जोडले गेलेले नाते या मार्गाने काही सुंदर ललित लेख त्यामध्ये वाचायला मिळतात. या अनुभवसिद्ध लेखनाचा पुढचा टप्पा या अपेक्षेने ‘सोन्याचा पिंपळ’ आणले. पण एक शैली वगळता ‘डोह’शी नाते सांगत नाही. तीच लेखनशैली, तीच अनुभवसिद्धतेची मांडणी असली तरी त्यात ‘डोह’मध्ये प्रतिबिंबित झालेली जिज्ञासा कुठे नाही. त्यातून जे जिव्हाळ्याचे नाते निर्माण होते, ते ही नाही. अनुभवाचा टप्पा पार करून अनुभूतीकडे वारंवार जाण्याचा प्रयत्न होतो . बहुधा तोवर श्रीवि अधिक आध्यात्मिकतेकडे झुकू लागले असावेत. वास्तव जगातील एखाद्या घटकाशी नाते सांगणारे, त्याबद्दल काही उकलणारे स्वप्न नि त्य… पुढे वाचा »

रंगांचा उघडुनिया पंखा

• 
  
  

  हा व्हिडिओ बराच जुना आहे. Still priceless. Father gets a gift of his lifetime (१) . काही काळापूर्वी डेव्हिड अटेनबरो आजोबांचे निवेदन असलेली एक सुंदर डॉक्युमेंटरी पाहिली होती. जगाबद्दलच्या आपल्या आकलनामध्ये रंगज्ञानाचा वाटा किती मोठा आहे हे हळूहळू ध्यानात येत गेले. माणूस हा जगात सर्वाधिक लाडावलेला प्राणी आहे, त्याला इतर कोणत्याही प्राण्यापेक्षा– सजीवापेक्षा म्हणू, अधिक बौद्धिक, शारीरिक कुवतीचा वारसा मिळालेला आहे... असं त्याला स्वत:ला वाटतं! पण त्या मुद्द्याकडे मी जात नाही. माणसाने रंगपटाचे तीन प्रमुख वा मूलभूत रंग मानलेले आहेत. चित्रकलेच्या तासाला आम्हाला लाल, निळा नि पिवळा असे सांगितले जायचे, आता संगणकाच्या जमान्यात पिवळ्याऐवजी तिथे… पुढे वाचा »

वेचताना... : बनगरवाडी

• 
  
  

  प्रास्ताविक : ‘वेचित चाललो...’ वर माझा प्रघात असा आहे की एखादा वेचा इथे घेतला, की त्यावरचे वा तो ज्यातून घेतल्या त्या पुस्तकावरचे माझे भाष्य, आकलन हे ‘वेचताना’ शीर्षकाखाली समाविष्ट करतो. इथे बनगरवाडीबाबत अपवाद करतो आहे. त्या कादंबरीच्या आकलनाबाबत नव्हे तर एक पुस्तक म्हणून झालेल्या प्रवासाबाबत खुद्द माडगूळकरांनीच ‘प्रवास: एका लेखकाचा’ मध्ये तपशीलवारपणे लिहिले आहे. कादंबरीचा जन्म, तिचे भाषेच्या नि भौगोलिक सीमा ओलांडून जाणे, त्याभोवतीचे अर्थकारण नि व्यवहार आदी सारी अनुषंगे एकत्रितपणे त्यामध्ये समाविष्ट आहेत. ‘वेचताना’ सदरामध्ये तेच प्रकाशित करतो आहे. हा निवडण्याचे आणखी एक औचित्य म्हणजे ‘वेचित...’साठी मी बनगरवाडीमधून निवडलेला शेकू नि त्याच्या पत्नीशी संबंधित वेचा हा विविध देशांतून अनुवादित स्वरूपात वापरला गेला असल्याचा उल्लेख त्यामध्ये … पुढे वाचा »

बाईल

• 
  
  

  एका ठरावीक वेळेला शाळा भरवणे, सोडणे, हे बनगरवाडीच्या शाळेबाबत नेहमीच जमत नसे. साऱ्या जगाला उन्हाळ्यात सुटी तर इथे सुगीला सुटी. मन मानेल तेव्हा शाळा. मोटारसर्व्हिस जशी जागा भरल्यावर सुटते तसे मास्तराने शाळा भरल्यावर शिकवावे. त्यामुळे मास्तराचे क्षेत्र शाळेपुरते मर्यादित राहू शकत नव्हते. कुणी पत्र लिहायला सांगत, कुणी अर्ज लिहायला सांगत. घरी जाण्यासाठी मी जेव्हा रविवारच्या सुटीत निघत असे, तेव्हा माझ्या कोटाचे खिसे पोस्टात टाकण्यासाठी दिलेल्या पत्रांनी भरलेले असत. ही कामे जेव्हा बिनतक्रार मी करू लागलो, तेव्हा कोणी काहीही विचारायला यावे असे झाले. नवराबायकोच्या भांडणापासून तो मेंढरांच्या चोरीपर्यंत सर्व तक्रारी मास्तराकडे येत. मास्तर शिकलेला, शहाणा माणूस. त्याला कायदा कळत असला पाहिजे, बरे-वाईट कोणते हे कळण्याची बुद्धी त्याच्यापाशी असली पाहिजे !… पुढे वाचा »

वेचताना... : लंकेचा संग्राम

• 
  
  

  इंटरनेट नि समाजमाध्यमे, डिजिटल माध्यमांतून होत असलेला माहिती नि मनोरंजन यांचा भडिमार यांच्या प्रपाताआड वाहून गेलेली वाचनवृत्ती पुनरुज्जीवित करण्यासाठी, वाचनाची बैठक बसवण्यासाठी सोप्या गोष्टीस्वरूप साहित्यापासून सुरुवात करावी असा विचार केला. अमेजनने अमीशच्या नागा-त्रयी अथवा शिवा-त्रयीची शिफारस केली. पुराणकथेची निव्वळ फेरमांडणी असावी असा विचार करुन विकत आणली. आज सुदैवाने म्हणावे की दुर्दैवाने ठाऊक नाही, पण तो निर्णय चुकला नाही. दुर्दैवाने यासाठी की गोष्टीस्वरूप लेखन वाचण्याचा, त्यायोगे मेंदूला फार ताण न देण्याचा हेतू असफल झाला. सुदैव अशासाठी एक धाडसी फेरमांडणी वाचण्याचे समाधान हाती लागले. ज्यांना आपण सरसकट इतिहास मानतो अशा पुराणकथांबाबत भारतीय समाजमन दिवसेंदिवस अधिकाधिक उत्कलनशील होत चालले आहे. त्याचवेळी बंदिस्त, प्रवाहकुंठित तळ्यासारखी… पुढे वाचा »

सोन्याची लंका, रामराज्य आणि समाज

• 
  
  

  रावणाने डोळ्यांवर हात ठेवत सूर्याकडे नजर केली. आणि तो हसला. ‘काय झालं हसायला?’ कुंभकर्णाने विचारलं.. रावण आणि कुंभकर्ण सीतेच्या कुटीबाहेरच्या पडवीत उभे होते. तिची वाट बघत. त्यांनी नुकतीच न्याहारी केली होती. न्याहारी करून झाल्यावर पूजेसाठी सीता पुन्हा आता कुटीत गेली होती.. ‘असंच... दुःखात बुडालेला सूर्य पाहतोय,’ रावण उत्तरला. कुंभकर्ण खट्याळ हसत म्हणाला. ‘मला कळत नाही दादा, की कुठला तू जास्त त्रासदायक आहेस माझ्यासाठी. पूर्वीचा तू, जो माझं कधीच ऐकायचा नाही की आताच हा नवीन तत्त्वज्ञानी तू, जो कोड्यात बोलतो !’. रावण कुंभकर्णाच्या पोटात एक गुद्दा देत म्हणाला.‘अरे हलकट कुत्र्या!’ कुंभकर्ण रावणाला घट्ट मिठी मारत आणखी मोठ्याने हसू लागला. डोळ्यांतून पाणी येईपर्यंत एकमेकांना घट्ट मिठी मारत ते दोघे हसत राहिले. आणि मग त्यांच्या डोळ्यां… पुढे वाचा »