हैरत से तक रहा था जहॉं-ए-वफा उसे (मास्टर मदन)

Yun Naa Rah Rah Ke Hame Tarsaiye
Singer: Master Madan (1935)
Lyrics: Sagar Nizami.

अगदी बालवयातच तत्कालीन अनेक गायकांची रेकॉर्डिंग्स तंतोतंत गाणार्‍या कुमार गंधर्वांचे Child Prodigy म्हणून कौतुक केले जात असे. ते आठ वर्षांचे असताना त्यांनी गायलेल्या ’रामकली’च्या रेकॉर्डने मला बेभान केले होते. खुद्द कुमारांनी प्रा. माधव मोहोळकर यांना दिलेल्या मुलाखतीत असे म्हटले आहे की, 'ती सारी पोपटपंची होती. इतरांची गायकी तंतोतंत गाणे म्हणजे गाणे नव्हे. गायकाची वाट स्वत:ची असायला हवी.' पुढे संगीत क्षेत्रात त्यांनी केलेली बंडखोरी आणि गायकीला दिलेली नवी वाट सर्वश्रुत आहेच.

पण कुमारांच्याही आधी आठ वर्षांच्या एका मुलाने ही उपाधी मिळवली होती. त्याने उत्तर भारतात तुफान मचवले होते. जेव्हा शब्दही धड उच्चारता येत नव्हते अशा वय वर्षे दोन असल्यापासून गायकीचे धडे गिरवणार्‍या या मुलाने आठव्या वर्षीच मैफलींमधून धुमाकूळ घालायला सुरुवात केली. त्याचवर्षी पहिली रेकॉर्डही दिली. धनत्तर संगीत-रसिक आणि राजे-नवाबांकडून त्याच्यावर कौतुक आणि पारितोषिकांची खैरात होत असे. तिशीच्या त्या दशकात त्याला ऐंशीपासून अडीचशे रुपयांपर्यंत मानधन मिळत असे. असंख्य पदके, पदव्या आणि धनाचा वर्षाव अल्पावधीतच या गायकावर झाला. त्याच्या मोजक्याच रेकॉर्डिंग्सनी संगीतरसिकांना वेड लावले.

रागसंगीतावर आधारित सहा आणि दोन पंजाबी गाणी अशी आठ रेकॉर्डिंग त्याने दिली. या रेकॉर्डिंग्समधील गायकीवरील हुकुमत पाहता, हा कलाकारही कदाचित पुढे कुमारांप्रमाणेच संगीताला एका वेगळ्या दिशेने नेणारा प्रेषित ठरला असता, असे म्हणता येईल.

परंतु हा अलौकिक प्रतिभेचा गायक त्याच्या तेराव्या वाढदिवसापूर्वीच विषप्रयोगाचा बळी ठरला.

'संगीत म्हणजे दैवी कृपा' वगैरे म्हणणार्‍यांच्या पेकाटात लाथ घालून असे विचारावेसे वाटते की ’भोxxx, तुझ्या त्या देवाला अशा प्रतिभेचे आयुष्य इतके कमी ठेवल्याबद्दल फैलावर का घेऊ नये?’ त्यापुढे ’जो आवडे सर्वांना, तोचि आवडे देवाला’ म्हणून त्याने मा. मदनला त्याच्याकडे बोलावून घेतले’ म्हणणार्‍याच्या पेकाटात आणखी एक लाथ हाणून ’म्हणजे तुझा तो हलकट देव इतका स्वार्थी आहे की इतरांना त्या गाण्याचा पुरेसा आस्वाद घेऊ न देता आप्पलपोटेपणाने स्वत:पुरते पाहतो?’ अशा कलाकारांच्या गुणवत्तेचे श्रेय या असल्या आप्पलपोट्या प्राण्याला द्यायची माझी बिलकुल तयारी नाही, आणि तसे ते देऊ पाहणार्‍या बैलबुद्ध्यांच्या वार्‍यालाही उभे राहण्याची इच्छाही.

मुंबईच्या एलफिन्स्टन महाविद्यालयाचे माजी प्राचार्य, संगीत मर्मज्ञ आणि स्निग्धहस्त लेखक प्रा.माधव मोहोळकर यांनी आपल्या 'मोहळ' या पुस्तकात मास्टर मदनवर एक सुरेख लेख लिहिला आहे. तो आवर्जून वाचावा असा.

या लेखात प्रा. मोहोळकरांनी अशी खंत व्यक्त केली होती की आज मदनच्या आठपैकी केवळ दोनच रेकॉर्डिंग आपल्याला उपलब्ध आहेत. पण त्यांच्या लेखानंतर आज चाळीस वर्षांनंतर तंत्रज्ञानाच्या कृपेने त्याची सर्व रेकॉर्डिंग उपलब्ध आहेत. आणी ही सर्व आठ रेकॉर्डिंग्स Master Madan 8 Gems या लिंकवर उपलब्ध आहेत.

-oOo-